در حالی که برخی کشورها با برنامه ریزی و سرمایه گذاری های گسترده به خوبی از عواید صنعت پردرآمد گردشگری منتفع می شوند ما در کشورمان هنوز با مشکلات عدیده ای در این زمینه مواجه هستیم و حتی شناخت درست و کاملی از انواع و اقسام گردشگری نداریم و تنها ذهنیت های موجود از گردشگری، بناهای تاریخی و گردشگری طبیعی(طبیعت گردی) است.

شکی نیست برای توسعه صنعت گردشگری و جذب گردشگران خارجی و تشویق انها برای بازدید چند باره و مضاعف از جاذبه های متعدد و متنوع کشورمان باید آگاهی های عمومی و فرهنگ گردشگری را در متن جامعه ایجاد کرده و افزایش دهیم. ابتدایی ترین نوع این آگاهی ها، شناساندن الفبای صنعت گردشگری یعنی انواع و اقسام آن است. این شناخت برای همه از جمله مدیران و دست اندرکارن مربوطه نیز بسیار حیاتی است، چرا که دراین صورت نیازها و امکانات مورد نیاز مختلف گردشگران را می شناسند و برای رفع آن اقدام می کنند و بسیاری موارد دیگر.

بنابراین در این بخش کوشش خواهیم کرد به این مهم بپردازیم.

۱- گردشگری تاریخی

 این نوع گردشگری یکی از اصلی ترین و مهمترین انواع گردشگری است و شاید به جرأت بتوان گفت اصلی ترین نقش را در تبلیغ و جذب گردشگران بعهده دارد چرا که آشکارترین و زنده ترین اسناد و نشانه های وجود تاریخ و تمدن در کشورها محسوب می شوند. در این گردشگری هدف گردشگران آشنایی و شناخت تمدن و آثار تاریخی کشورهاست لذا به بازدید موزه ها، سایت های باستانی، بناها و محوطه های تاریخی و .... می پردازند. گردشگری تاریخی را گاهاً گردشگری میراث فرهنگی نیز می نامند که با توجه به ابعاد و معانی گسترده میراث فرهنگی، یک نامگذاری نادرست(به نظر نگارنده) محسوب می شود. 

۲- گردشگری فرهنگی

 گردشگری فرهنگی نقش بسیار تاثیر گذاری در جذب گردشگران دارد چرا که هر کشور بدون داشتن فرهنگ و تمدن غنی حتی با وجود داشتن سایر جاذبه ها نمی تواند به یک مقصد گردشگری تبدیل شود. بنابراین تنها کشورهایی که داراری وجهه فرهنگی مناسب در سطح جهان می باشند می توانند در این زمینه موفق عمل کنند.

هدف گردشگران فرهنگی که طبق آمار سازمان جهانی گردشگری 37 درصد گردشگران بین المللی را تشکیل می دهند، آشنایی، تحقیق، کسب اطلاعات و ارضای نیازها، مشکلات و کمبودهای فرهنگی است. 

۳- گردشگری مذهبی

 گردشگری مذهبی در کشورهای دارای اماکن مذهبی از اهمیت خاصی برخوردار است و سالانه مردم بسیاری به منظور زیارت، قصد عزیمت به اماکن مذهبی را می کنند که همین امر می تواند علاوه بر عواید معنوی، درآمدهای بسیاری را نصیب آن کشور و شهر کند.

کشورهای عربستان، عراق، سوریه و ایران مقصد سفرهای زیارتی بسیاری از مسلمانان بخصوص شیعیان می باشد. در ایران بارگاه مقدس امام رضا(ع) سالانه پذیرای بیش از 15 میلیون نفر از زائران داخلی و خارجی می باشد.

زیارت و ارضای نیازهای معنوی از اهداف گردشگران مذهبی است. 

۴- گردشگری طبیعی(طبیعت گردی)

  گردشگری طبیعی(اکوتوریسم) دارای گستره فراوانی است و همه جاذبه های طبیعی مانند کوه، جنگل، دریا، کویر، غار و دشت های سر سبز و آنچه که به لحاظ طبیعی دارای جذابیت می باشد را شامل می شود. این نوع از گردشگری بیشتر از آنکه مورد توجه گردشگران خارجی باشد، مورد توجه گردشگران داخلی است و به تقسیم عادلانه ثروت در نقاط مختلف کشور کمک می کند. جاذبه های طبیعی فراوان موجود و نیز چهار فصل بودن کشورمان به رونق این گردشگری کمک زیادی کرده است.

تماشای مناطق زیبا و سرسبز جنگل ، قرار گرفتن در دل کویر با خلوص خاص خود، کنجکاوی و رفتن به اعماق غارها، آرام گرفتن در ساحل دریا، شنا کردن در دریا و در کل سپری کردن اوقات فراغت در دل طبیعت و ارضای نیازهای زیبا شناختی از اهداف گردشگری طبیعی است.

5- گردشگری تفریح و تفرج

 همانطور که از نام آن پیداست به منظور تفریح و تفرج به صورت کوتاه مدت انجام می پذیرد. گردشگران در این زمینه عموماً به بازدید از پارک ها، شهر بازی، فروشگاهها(برای خرید)، گرفتن عکسهای یادگاری و .... می پردازند. یکی از محلهایی که عمدتاً مد نظر بازدید کنندگان برای استفاده کوتاه مدت است، ساحل دریا می باشد.

در ایران با وجود خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و دریاچۀ اورمیه این نوع گردشگری دارای جایگاه ویژه ای است. 

6 گردشگری تجاری

این نوع گردشگری شامل سفرهایی است که به منظور تجارت و بازرگانی و کسب درآمد بیشتر صورت می گیرد و بیشتر به تاجرانی مربوط می شود که قصد عقد قرارداد تجاری و ارتباط اقتصادی با کشورها یا شهرهای دیگر را دارند. طبیعتاً این سفرها هنگامی اتفاق می افتد و یا افزایش می یابد که محل و مقصد سفر دارای رونق اقتصادی باشد و پتانسیل های سرمایه گذاری را دارا باشد. برگزاری نمایشگاهها و سمینارهای تجاری می تواند کمک شایانی به این مقوله بنماید.

7- گردشگری مناطق جنگی

 در کشورهای دارای مناطق جنگی کاربرد دارد. کشورهایی که دارای یادگار و اثراتی از جنگ های مختلف هستند میزبان گردشگران مناطق جنگی هستند. هیروشیما و ناکازاکی در ژاپن به علت بمباران اتمی توسط امریکا در طی جنگ جهانی از ویژگی خاصی علاوه بر جنگ برخوردارند. در ایران نیز علاوه بر رخداد جنگهای مختلف در گذشته، مناطق جنگی 8 سال دفاع مقدس هر ساله پذیرای صدها هزار نفر می باشد که در این بین استان خوزستان بیش تر از استانهای ایلام و آذربایجان غربی پذیرای گردشگران است.

8- گردشگری ورزشی

 امروزه رقابتهای بسیاری برای برخورداری از منافع این نوع گردشگری صورت می گیرد. تلاشهای گسترده برای میزبانی  مسابقات مختلف ورزشی از جمله مسابقات ملی، منطقه ای، قاره ای، مسابقات جام جهانی و المپیک در رشته های مختلف ورزشی نشانگر عواید این شاخه از صنعت توریسم است. مسابقات ورزش های زمستانی، اسکی و ... نیز از این جمله اند. ایجاد امکانات ورزشی و تبلیغات گسترده برای جذب تیمهای باشگاهی و ملی رشته های مختلف برای برگزاری اردوهای ورزشی نیز جزء فعالیتهای صورت گرفته توسط برخی کشورهاست. کشورهایی که در این زمینه موفق عمل کرده اند کمک شایانی به اقتصاد سطح کیفی ورزش خود می کنند.

9- گردشگری پزشکی

کشورهای دارای امکانات سخت افزاری گسترده و پیشرفته درمانی از قبیل بیمارستانها، کلینیک ها و سایر مراکز درمانی حائز تجهیزات پیشرفته پزشکی برخوردار از پزشکان، متخصصان، جراحان و سایر دست اندرکاران پزشکی که از آخرین پیشرفت ها و تخصصهای پزشکی روز دنیا آگاهی دارند مقصد سفرهای پزشکی بسیاری از بیماران برای معالجه و مداوا هستند. کشورهایی مانند هند، برخی از کشورهای اروپایی مانند آلمان و نیز کشورهایی مانند کانادا از جمله کشورهای موفق در این زمینه هستند که بیماران بسیاری به آنها مراجعه می کنند.

10- گردشگری روستایی

 روستاهای دست نخورده، با اصالت، با معماری و شکل خاص خود و نیز همخوان با اقلیم و فرهنگ و شرایط ویژه خود، مسافران بسیاری را به خود جذب می کنند. روستاهای کندوان تبریز، ابیانه در کاشان، ماسوله در گیلان، میمند در کرمان(و بسیاری روستاها ی دیگر) از جمله بارزترین و شاخص ترین روستاهایی هستند که دارای جاذبه های منحصر به فرد گردشگری روستایی هستند.

امروزه گسترش شهر نشینی و زندگی ماشینی مردم بیشتری را برای سفر به روستاها و بازدید زندگی ساده و بی آلایش و سنتی روستایی ترغیب می کند. 

11- گردشگری تحصیلی (آموزشی)

 گردشگری تحصیلی هنگامی رخ می دهد که جوانان، مهندسین، متخصصین شهر یا کشور مبدأ برای مقاصد مختلف تحصیلی عازم مراکز علمی شهرها و یا کشور مقصد می شوند. این مقاصد می تواند ثبت نام در دانشگاههای مقصد مورد نظر برای دوره های مختلف تحصیلی باشد و یا می تواند شرکت در کنفرانسهای علمی و یا ثبت نام در دوره های آموزشی باشد.

کشورهایی که به سطح علمی بالا و قابل قبولی در منطقه خود و یا جهان دست پیدا کنند و از طرفی تجهیزات مورد نیاز سخت افزاری و نرم افزاری را مهیا کنند قادر به جذب گردشگران تحصیلی که گاهاً نخبگان ممالک دیگر را شامل می شود خواهند بود.

12- گردشگری قومی و عشایری

 شناخت فرهنگ، آداب و رسوم، دین و مذهب، نوع پوشش، زبان یا گویش، روحیات، غذاها و کیفیت اسکان و بسیاری موارد دیگر در مورد اقوام و عشایر مختلف مورد توجه این گردشگران می باشد. با این اوصاف دارار بودن اقوام و عشایر متعدد می تواند به شرط مدیریت مناسب، ایجاد امنیت و فرهنگ سازی و .... یک فرصت و ویژگی مثبت برای هر کشور تلقی شود. در کشورمان با وجود اقوام متعدد از قبیل ترک، فارس، لُُر ، ترکمن، عرب، کُرد و... پتانسیل بسیار قوی در این زمینه وجود دارد.

13- گردشگری ماجراجویانه

کوهستانهای صعب العبور، جنگلهای پر درخت انبوه و بکر، دریاهای ناآرام و رودخانه های خروشان تنها راه برای ارضای نیازهای روحی_روانی و جسمی انسانهای کنجکاو و ماجراجو هستند که به دنبال هیجان بیشترند.

کوهنوردان، قایق سواران، موج سواران و... از جمله این ماجراجویان هستند. در این مورد صرفاً کشورهایی قادر به استفاده و رواج این گردشگری هستند که به صورت خدادادی دارای این عناصر طبیعی باشند و امکانات لازم جهت بهره برداری از این پتانسیل ها را فراهم کند. 

انواع دیگری از گردشگری وجود دارد که از اهمیت و رونق کمتری برخوردارند به همین دلیل تنها به معرفی نام آنها بسنده می کنیم.

گردشگری شهری – گردشگری فضایی- گردشگری دریایی – گردشگری پیوسته – گردشگری باغبانی – گردشگری مجازی و ... 

نویسنده: رحیم پور اسد