دریاچه ارومیه، نگین سرخ آذربایجان، مکانی که 40 سال از اعلام حفاظت آن می‌گذرد و به گفته یونسکو یکی از مهمترین تالاب‌های جهان است، در حال نابودی قرار دارد. گفته می‌شود روزانه نیم سانتی‌متر از ارتفاع آب این دریاچه کاسته می‌شود و در طول 13 سال گذشته بیش از 6 متر کاهش داشته است. این روند به گونه‌ای که در روزهای گذشته هزاران فلامینگو را از دریاچه ارومیه برای همیشه فراری داده است.

  دکتر جمشید منصوری، پرنده‌شناس و استاد دانشگاه آزاد می‌گوید: با تهی شدن دریاچه ارومیه از آرتمیا و نرم‌تنان دیگر که غذای اصلی فلامینگو ها محسوب می‌شود و همچنین نابودی زیستگاه این پرندگان، فلامینگو ها دیگر جایی در این دریاچه ندارند. کارشناسان دلایل مختلفی از جمله سدسازی، حفر چاه های بی‌شمار، خشک سالی، فاضلاب صنعتی و احداث پل میان‌گذر را در نابودی بزرگ‌ترین دریاچه شور جهان دخیل می‌دانند.  آنها معتقدند اگر این دریاچه به طور کامل خشک شود، همانند بمب عمل کرده و آذربایجان را به کویر تبدیل کرده و کشور را گرفتار فاجعه زیست محیطی می‌کند

ویرانی با سدسازی

سدسازی لجام ‌گیسخته محیط زیست کشور را ویران کرده است. هشدار متخصصان علوم آب و محیط زیست به روند فزاینده سدسازی افزایش یافته، اما مقامات وزارتخانه نیرو از این که سومین سدساز بزرگ جهان هستند، خوشنودند. این در حالی است که سدسازی بی‌رویه در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه در حال حاضر پارک ملی ارومیه را با خطر نابودی کامل روبرو کرده و هزاران پرنده را از بین برده است .دکتر جمشید منصوری، پرنده‌شناس، در گفتگو با خبر می‌گوید: «بسیاری از زیستگاه‌ها در دریاچه ارومیه به خاطر کم‌آبی و سدسازی روی رودخانه‌های اطراف این دریاچه تخریب شده‌اند و همین موضوع سبب شده پرندگان نابود شوند». سدسازی بر روی رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار و باراندوز با هدف تولید برق سبب شده عمق آب در این دریاچه از 16 تا 22 متر به کمتر از 5 متر برسد. ناصر آق، استاد دانشگاه سهند تبریز معتقد است: «اگر بخشی از آب رودخانه پیرانشهر را به دریاچه ارومیه منحرف نکنیم، علاوه بر نابودی کامل حیات در دریاچه، مزارع کشاورزی اطراف دریاچه و بیکاری چند هزار نفر در راه است.« این در حالی است که به گفته کارشناسان اکثر سدهایی که در چند دهه گذشته در کشور احداث شدند نه تنها به حفظ منابع آب کمکی نکرده‌اند، بلکه تنها باعث هدر رفت هر چه بیشتر آب شدند.

 تهدید فاضلاب صنعتی
دریاچه ارومیه در یکی از مناطق صنعتی - کشاورزی ایران واقع شده است. اما به دلیل عدم وجود سیستم فاضلاب صنعتی و نظارت دولت، بسیاری از کارخانه‌ها فاضلاب خود را به سوی دریاچه ارومیه هدایت می‌کنند و این دریاچه را از شرق و غرب در معرض تهدید زیست محیطی قرار داده‌اند .محمد درویش، متخصص محیط زیست می‌گوید: «ریختن فاضلاب کارخانه نمک صنعتی شهر مراغه، خواب تازه‌ای است که برای حیات دریاچه ارومیه دیده شده و این خطر بسیار ویرانگر است.» او می‌افزاید: «به دنبال این هستند که حجم پساب‌های صنعتی این کارخانه که بالای 20 مترمکعب در ثانیه است را وارد دریاچه ارومیه کنند.«

پل میان‌گذر و مخالفت کارشناسان
ویژگی طبیعی، چشم‌انداز زیبا و سرگردانی گردشگران سبب شد فکر ایجاد پل روی دریاچه ارومیه شکل بگیرد. این فکر پس از قریب به 30 سال به واقعیت پیوست، در حالی که از نظر کارشناسان محیط زیست، احداث این جاده اشتباه بود و موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با این کار اقدامی سیاسی محسوب می‌شود. به اعتقاد متخصصان، در حال حاضر با این که کار از کار گذشته است، باز هم می‌توان با اصلاحاتی در ساختار این میان‌گذر، جلوی نابودی دریاچه را گرفت. هادی عابدی، خبرنگار مقیم ارومیه می‌گوید: «افتتاح پل میان‌گذر شهید کلانتری از نظر اقتصادی و در کوتاه‌مدت تأثیر مثبتی بر اقتصاد استان گذاشته، اما مسئله بسیار مهم حفظ و ادامه حیات دریاچه است.»طراحی این پل با نگاه به پلی که روی دریاچه نمک ایالت یوتای آمریکا ساخته شده، صورت گرفته که به دریاچه ارومیه شباهت دارد.


رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم با انتقاد از لحاظ نشدن دانش زیست‌محیطی در احداث پل میان‌گذر ارومیه معتقد است احداث این پل جریان گردشی آب را به خطر انداخته که قرار است با هماهنگی وزارت راه و ترابری راهکارهایی برای اصلاح آن بیابند.

خشکسالی
دریاچه ارومیه و آرال در یک منطقه واقع شده‌اند. به دلیل گرم شدن کره زمین دریاچه‌های بسیاری از جمله «آرال» خشک شده‌اند. به همین دلیل کارشناسان سرنوشتی مشابه دریاچه آرال برای دریاچه ارومیه پیش‌بینی می‌کنند.دکتر ناصر آق، استاد دانشگاه سهند تبریز می‌گوید: «کارشناسان، خشکی دریاچه ارومیه را از نوع چرخشی اعلام و اظهار کرده بودند پس از 10 سال دریاچه ارومیه به وضعیت عادی بازخواهد گشت ولی متأسفانه وضعیت دریاچه ارومیه با وجود گذشت 12 سال از آغاز خشکسالی رو به و خامت گذاشته است.« بر اساس آمارهای موجود، 67 درصد از سهم عوامل مؤثر در خشک شدن این دریاچه مربوط به عوامل اقلیمی و کاهش میزان نزولات جوی، 25 درصد مربوط به مصارف آب کشاورزی، 5 درصد احداث سازه‌های هیدرولیکی مانند سدها روی رودخانه‌های حوزه آبریز و سه درصد سایر عوامل است. این در شرایطی است که بر اساس تقسیم‌بندی دیگری، مهمترین فاکتور دخالت انسان در خشک کردن دریاچه ارومیه با سهم 90 درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی است.

نابودی دریاچه ارومیه، بمب زیست محیطی
اکنون دیگر هشدارهای کارشناسان و فعالان محیط زیست در مورد نابودی دریاچه ارومیه رنگ واقعیت گرفته است. گفته می‌شود روزانه نیم سانتی‌متر از ارتفاع آب آن کاسته می‌شود به طوری که اکنون یک چهارم پهنه آبی این دریاچه به کویر نمک تبدیل شده است. پیش‌تر از سوی مسئولان و نمایندگان مجلس هشدارهای لازم با توسل به آمار و ارقام داده شده است اما هنوز اقدام جدی و کارساز لازم صورت نگرفته است. میزان نمک به 360 گرم رسیده و این، حیات را بر آرتمیا که میزان تراکم آن نسبت به 10 سال گذشته 30 برابر کاهش یافته، سخت تنگ کرده که ارزش ذخایرش معادل 10 میلیارد دلار است .دریاچه ارومیه در صورت خشک شدن مانند بمب عمل خواهد کرد و فاجعه بزرگی در پیش است. نابودی این دریاچه هشت میلیارد تن نمک و چندین و چند شهر و استان را تهدید خواهد کرد.

کارشناسان معتقدند نابودی دریاچه ارومیه تنها نابودی دو میلیون پرنده بومی مهاجر آبزی و کنارآبزی و از بین رفتن تنها جاندار دریاچه یعنی آرتمیا نیست. در صورت خشک شدن دریاچه مواد مضر از قبیل توده‌های نمک، مواد سمی و فلزات سنگین در منطقه پراکنده و آ‌ذربایجان کویر می‌شود.این اتفاق قطب کشاورزی کشور را نابود و سبب‌ساز بزرگترین مهاجرت منطقه‌ای خواهد شد.

منبع: پرتال عمران و معماری اورمیه